İş Hukuku

İş hukukunun temelleri Sanayi Devrimi ile birlikte atılmıştır. Sanayi Devrimi ile birlikte, usta, kalfa ve çırak olarak ifade edilen çalışanlar fabrikalarda çalışmaya başlamışlardır. İşte bu süreçte başlayan ve gelişen işçi-işveren ilişkilerinde devletin çalışma hayatına müdahale etmeye başlamasıyla birlikte iş hukuku doğmuştur. İş hukuku kuralları ile düzenlenen bir iş ilişkisinin iş sözleşmesine dayalı olması gerekmektedir. İş sözleşmesinin işçi ve işveren olarak iki tarafı bulunmakta ve taraflar iş sözleşmesiyle birtakım borçlar üstlenmektedir. İş hukuku alanındaki temel kanun 4857 sayılı İş Kanunudur.

Çalışanları, “bağımlı çalışanlar” ve “bağımsız çalışanlar” olarak iki gruba ayırabiliriz. İş hukuku, bağımlı çalışanlardan sadece işçileri ele almakta ve bunların işverenlerle olan ilişkilerini düzenlemektedir. Bağımsız çalışanlar ise iş hukukunun kapsamına girmemektedir. Bağımlı olarak çalışanlar grubuna işçilerden başka memurlar girmekte ve bunların durumu ise idare hukukunda düzenleme altına alınmıştır. Bu bağlamda, iş hukuku, bağımlı çalışma olgusunu düzenleyen özel bir hukuk dalı olarak kabul edilebilir. Bağımlı çalışmadan kastedilen, başkasının iş organizasyonuna katılarak ve başkasının belirlediği şekilde iş görmedir. İşçinin işverene olan bağımlılığı dikkate alındığında, iş hukukunun işçiler gibi işverenler açısından da ele alınması gerekmektedir. Ancak, işveren işçi çalıştırması halinde iş hukukunun konusuna girecektir. İş hukukunun önemli bir niteliği sadece işçi-işveren değil, işçi-işveren-devlet ilişkilerinin düzenlenmesinde kendini göstermesidir. Devlet de zaman zaman getirdiği işçi yararına nispi normlar ile iş hukukunun içinde yer almıştır. Ancak çalışma hayatında devlet, sadece emredici hukuk kuralları koyan, iş ve işçi bulma görevini yapan, uyuşmazlıkları çözen ve çalışma hayatını denetleyen bir kuvvet olmayıp aynı zamanda bilfiil işveren olarak da işçi ve işveren yanında üçüncü bir taraf gibi yer almaktadır. Ayrıca iş hukuku yalnızca iş sözleşmesinin tarafları arasındaki ilişkiyi düzenlemez. Bu tarafların her birinin üye olabildiği örgütler de iş hukukuna konu olmaktadır. Bu bağlamda iş hukuku, iş sözleşmesine bağlı olarak çalışanlarla, çalıştıranlar ve bunların örgütleri ile devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. İş hukukunu “bireysel iş hukuku” ve “toplu iş hukuku” olarak iki alt kategoride ele almak mümkündür.

 

Sosyal Güvenlik Hukuku

 

Bireyler, hem kendilerini hem de aile üyelerini risklere karşı koruyabilmek için çeşitli yöntemlere başvurma ihtiyacı hissetmeleri dolayısıyla “sosyal güvenlik” fikri ortaya çıkmıştır. Sosyal güvenliğin yapılan birçok tanımının ortak noktası, çeşitli sosyal risklerle karşılaşan kişilerin korunması fikridir. ILO’nun 102 sayılı Sosyal Güvenliğin Asgari Şartlarına İlişkin Sözleşmesi’nde, iş kazaları ve meslek hastalıkları, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm, işsizlik ve ailevi yükler sosyal risk olarak tanımlanmış ve üye devletlerin bunların tümüne ya da bir bölümüne karşı sosyal koruma sağlaması istenmiştir. Sosyal güvenlik sistemleri bugün ulaştıkları noktaya gelinceye kadar çeşitli aşamalardan geçmişlerdir. Günümüzde modern sosyal güvenlik teknikleriyle sosyal güvenlik sağlanmaktadır. Ülkemizde sosyal güvenlik hizmetleri, Sosyal Güvenlik Kurumu ile yerine getirilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu, kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali açıdan özerk, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın ilgili kuruluşudur. Geçmişte ülkemizde, iş ilişkilerinin hukuki niteliğine bağlı olarak kişiler farklı sosyal güvenlik kanunlarına tabi bulunuyorlardı. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile bazı istisnalar dışında tüm çalışanların sosyal güvenliği aynı Kanun içerisinde düzenlenmiştir. 5510 sayılı Kanunun 4. ve 60. maddelerinde sigortalı sayılanlar sıralanmıştır. Kanunun 4. maddesinde geçici işgöremezlik ödeneği, sürekli işgöremezlik geliri, ölüm geliri, malullük, yaşlılık ve ölüm aylığı gibi parasal yardımlara hak kazanma açısından sosyal sigortalı diyebileceğimiz sigortalı sayılanlar düzenlenmiştir. Kanunun 60. maddesinde ise sadece sağlık hizmeti sunumuna ilişkin yardımlardan yararlanabilecek olan genel sağlık sigortalısı sayılanlar düzenlenmiştir. Ayrıca Kanunda, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından kısmen sigortalı sayılacak olanlar ile kısa ve uzun vadeli sigorta kolları hükümlerinin uygulanmasında sigortalı sayılmayacak olanlar da düzenlenmiştir.

 

İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku İle İlgili Dava Türleri

 

·     4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi sayılan kimselerle işveren veya işveren vekilleri arasında iş sözleşmesinden veya İş Kanunu’ na dayanan her türlü hak iddiaları ile ilgili hukuk davaları

·        İşverenin eşit davranma borcuna aykırılıktan doğan tazminat davaları

·        İşçi veya işverenin birbirleri hakkında açtıkları ihbar tazminatı davaları

·        Kıdem tazminatı davaları

·        Ücrete ilişkin davalar

·        Fazla mesai ücreti alacağına ilişkin davalar

·        İş arama izni ücreti davaları

·        Yıllık izin ücreti alacağı davaları

·        Ulusal bayram ve genel tatil günleri çalışma ücreti davaları

·        Hafta tatili ücreti davaları

·        İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmamasına dayalı iş görmekten kaçınmaya ilişkin ücret ve haklara ilişkin davalar

·        İşe iade davaları

·        İş güvencesi tazminatı ve boşta geçen sürelere ilişkin ücret alacağı davaları

·        İş sözleşmesine aykırılıktan doğan maddi ve manevi tazminat davaları

·        İşverenin temerrüdünden kaynaklanan ücret ve tazminatlara ilişkin davalar

·        Cezai şarta ilişkin davalar

·        Rekabet yasağına aykırılıktan doğan davalar

·        Toplu iş sözleşmesi veya bireysel iş sözleşmesinin değişen şartlara uyarlanmasına ilişkin davalar

·        Sendikalar ve Toplu İş İlişkileri Kanunundan doğan davalar

·        İş kolunun belirlenmesi davası

·        Sendika ve konfederasyonların genel kurul kararlarının iptali davası

·        Sendika ve konfederasyonların yönetim kurulu kararlarının iptali davası

·        Sendika disiplin kurulu kararlarının iptali davası

·        Sendika denetim kurulu kararlarının iptali davası

·        Sendika üyeliğinin reddi kararlarının iptali davası

·        Sendika üyeliğinden ihraç kararlarının iptali davası

·        Sendika yöneticiliğinin güvencesi davası

·        İş yeri sendika temsilcisinin güvencesi davası

·        Sendikal tazminat davası

·        Sendika yöneticilerinin ücret, yolluk, tazminat ve yıllık izin alacağı davaları

·        Sendikalar Kanununun uygulanmasından doğan diğer davalar

·        Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapan protokollerin geçerliliğine ilişkin davalar

·        Toplu iş sözleşmesinin hükümsüzlüğünün tespiti davası

·        Toplu iş sözleşmesinden doğan alacak, tazminat ve cezai şart davaları

·        Grev ve lokavta ilişkin davalar

·        Deniz İş Kanunundan doğan davalar

·        Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunundan doğan davalar

·        İş ve Sosyal Güvenlik Kanunu ve ilgili diğer kanunlarda İş Mahkemelerinin görevine giren diğer tüm davalar